Co to jest zabytek? Część 1- zabytki nieruchome

Dziś obchodzimy Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków. Na początku pragnę złożyć życzenia wszystkim, którym dobro zabytków leży na sercu. Niech nasza walka, choć czasami żmudna i bardzo nierówna, przynosi efekty, których tak wszyscy oczekujemy. Pamiętajcie, że dzięki naszej pracy, często bardzo niedocenianej, mało-płatnej i niewdzięcznej, możemy wszyscy podziwiać zabytki. To dzięki naszym staraniom, każdy może przejść się zabytkową aleją, poznać grubość średniowiecznych murów czy zostać wręcz powalonym na kolana przez sklepienie w katedrze. Życzę nam, abyśmy spotykali się ze zrozumieniem i szacunkiem do naszej pracy. Życzę nam współpracujących właścicieli zabytków oraz instytucji, organów administracji, które wreszcie pojmą, że zabytki to nasze wspólne dobro, o które wszyscy razem i każdy z osobna musimy dbać. Życzę nam pasji- niech w nas nie zgaśnie...

 Kochając swoją pracę małe sukcesy stają się wielkie

Tyle życzeń. Niestety nie zawsze jest kolorowo. W mojej pracy często spotykam się z pytaniem: "A co to ten zabytek właściwie?". I w takich momentach dostrzegam braki podstaw, które powinny być, moim zdaniem, przedstawiane już na początku edukacji. Czym bylibyśmy bez naszej przeszłości? Przecież to dzięki przeszłości mamy taką a nie inną teraźniejszość. Dlatego zapraszam Was na taki mini przewodnik czym są zabytki i jak je rozpoznać.

A więc zacznijmy od początku. Co to jest zabytek? To rzecz (narzędzia, obraz, monety, kości), obiekt (świątynia, zamek, drewniany dom) lub wytwór ludzki (utwór literacki).
Zgodnie z definicją, zabytek to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Zabytki możemy podzielić na:
-nieruchome– nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości;
-ruchome– rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych;
-archeologiczne– zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem.

Tyle definicje. Jak więc rozpoznać poszczególne zabytki? Myślę, że najwięcej wyjaśnią Wam zdjęcia. Naszą podróż podzielę na te trzy rodzaje zabytków, tak żeby było łatwiej zapamiętać. Zaczynamy!

Zabytki nieruchome:

a) Krajobrazy kulturowe- to taka mieszanka natury i pracy rąk ludzkich. To taka przestrzeń ukształtowana historycznie poprzez działalność człowieka. Ta przestrzeń zawiera elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji. Czyli po ludzku, krajobraz kulturowy to wynik przekształcania krajobrazu naturalnego. Przykładem może być winiarnia ze zdjęcia poniżej. 

b) Układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane to, zgodnie z art. 3 pkt. 12 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym sieci ulic lub sieci dróg. Przekładając na bardziej zrozumiały język, to przestrzeń w mieście lub we wsi, która jest zorganizowana, w której są tak rozmieszczone budynki lub zespoły budynków (np. ciąg kamienic), że pokazują nam pewien system, układ właśnie.

Układ urbanistyczny miasta Kielce

c) Dzieła architektury i budownictwa- tu chyba nie muszę zbyt dużo wyjaśniać. To budynki o szczególne pod kątem architektury. Dla każdego będzie to coś innego, ale mamy dla każdej epoki przyjęte pewne kanony i budynki, które w te ramy idealnie się wpisały. I to właśnie są dzieła architektury. 

Archiopactwo w Jędrzejowie

d) Dzieła budownictwa obronnego, to starożytne i średniowieczne grody, zamki i wieże, a także mury miejskie, twierdze bastionowe. Do budownictwa obronnego należy zaliczyć również dwory, folwarki i klasztory, które otoczone były murami. Większość badaczy zalicza do nich także fortyfikacje XX-wieczne.

Zamek w Chęcinach

Ruiny zamku w Mokrsku Górnym

e) Obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe.

 Pozostałości po hucie w Samsonowie

Zespół neolitycznych kopalń w Krzemionkach Opatowskich

f) Cmentarze. Chyba każdy wie czym jest cmentarz. Zgodnie z definicją jest to instytucjonalnie ukształtowany wycinek przestrzeni, który ma programowo założone grzebalne przeznaczenie. Przestrzeń ta jest zorganizowana wedle pewnych dyrektyw. Są nimi reguły kulturowe, związane zarówno ze zrytualizowaniem form grzebania zmarłych, a także z istnieniem pewnej tradycji sposobu utrwalania pamięci o nich np w formie pomników, rodzajów nagrobków czy krzyży wyznaczających miejsce pochówku.

Cmentarz katolicki

Kirkut, czyli cmentarz żydowski

 Katakumby

g) Parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni np. skwery.

Główna aleja w Parku Miejskim im. Staszica w Kielcach

Kielecki Park Miejski

h) Miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. Często w tych miejscach składane są kwiaty, odbywają się uroczystości.

 Pomnik tzw. "Ławeczka" Karskiego w Kielcach

 Podsuliszka. Pomnik upamiętniający męczeństwo mieszkańców wsi.